Theo như đánh giá của thế giới, cũng như rất nhiều nghiên cứu trong nước, thị trường tài chính Việt Nam là một thị trường phát triển rất nhanh và có tiềm năng rất lớn trong khu vực. Tuy nhiên, hệ thống tài chính của Việt Nam đang phát triển theo hướng mất cân đối trong cấu trúc, trong đó thị trường chứng khoán và thị trường trái phiếu chưa phát triển tương xứng với thị trường tín dụng gây sức ép lên hoạt động cấp tín dụng của hệ thống Ngân hàng trong khi hệ thống tài chính ở các nước có các trung tâm tài chính lớn thường phát triển đồng đều hơn (Viện Chiến lược Ngân hàng, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam). Vì vậy, trong bối cảnh Việt Nam nói chung, thành phố Đà Nẵng nói riêng đặt mục tiêu hình thành Trung tâm tài chính quốc tế, việc nghiên cứu các mô hình Trung tâm tài chính quốc tế và các xu hướng tài chính quốc tế có thể đem lại một số thông tin và kinh nghiệm tham khảo.

Định nghĩa về Trung tâm tài chính quốc tế

Trung tâm tài chính là một thiết chế kinh tế, là địa điểm tập trung nhiều công ty và nhân lực tham gia vào các ngành ngân hàng, quản lý tài sản, bảo hiểm hoặc thị trường tài chính với các sàn giao dịch và dịch vụ hỗ trợ cho các hoạt động này. Ngoài ra, thiết chế này còn bao gồm các trung gian tài chính (như ngân hàng và môi giới tài chính), nhà đầu tư (như nhà quản lý đầu tư, quỹ hưu trí, công ty bảo hiểm, quỹ phòng hộ) và nhà phát hành tài chính (như các công ty và chính phủ). Hoạt động giao dịch có thể diễn ra tại các địa điểm như sàn giao dịch và liên quan đến các trung tâm thanh toán bù trừ, hoặc các giao dịch diễn ra trực tiếp giữa những người tham gia. Các trung tâm tài chính thường có sự xuất hiện các công ty cung cấp đa dạng các dịch vụ tài chính như liên quan đến sáp nhập và mua lại, chào bán công ty; hoặc tham gia vào các lĩnh vực tài chính khác như vốn cổ phần tư nhân và tái bảo hiểm. Các dịch vụ tài chính phụ trợ bao gồm xếp hạng tín dụng, dịch vụ tư vấn pháp lý, kiểm toán và kế toán (Đại học Western Ontario, Canada).

Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) phân loại các loại trung tâm tài chính theo ba hình thái và quy mô:

          - Trung tâm Tài chính Quốc tế (IFC), như Thành phố New York, Luân Đôn và Tokyo;

          - Trung tâm tài chính khu vực (RFC), như Thượng Hải, Thâm Quyến, Mumbai, Bangalore, Singapore, Frankfurt và Sydney;

          - Trung tâm tài chính hải ngoại (OFC), như Quần đảo Cayman, Dublin, Síp và Hồng Kông.

Tuy nhiên, có một số diễn giả lại phân loại trung tâm tài chính quốc tế theo cơ sở hình thành. Ví dụ, Đại học Princeton (Hoa Kỳ), Đại học Quốc gia Kiev (Ukraina)… chia các Trung tâm tài chính quốc tế trên thế giới thành ba nhóm:

          - Nhóm 1 bao gồm các Trung tâm tài chính quốc tế hình thành tự nhiên theo thời gian, lịch sử, điều kiện kinh tế và cơ sở vật chất – tài chính sẵn có như New York, London, Frankfurt, Hong Kong.

          - Nhóm 2 bao gồm các Trung tâm tài chính quốc tế hình thành do chủ trương phát triển của quốc gia và sự lớn mạnh của nền kinh tế, từ đó đặt ra yêu cầu xây dựng Trung tâm tài chính quốc tế như Thượng Hải và Tokyo.

         - Nhóm 3 bao gồm các Trung tâm tài chính quốc tế hình thành mới theo định hướng của các Chính phủ, trong đó xác định các ngành dịch vụ hiện đại (tài chính, giải trí, cho thuê văn phòng hiện đại, du lịch, nghỉ dưỡng,…) là mũi nhọn kinh tế và lợi thế cạnh tranh quốc gia. Một số Trung tâm tài chính quốc tế thuộc nhóm này bao gồm Singapore, Dubai và Busan.

Một số mô hình Trung tâm tài chính tiêu biểu phù hợp để Việt Nam tham khảo

Các mô hình Trung tâm tài chính quốc tế hình thành theo định hướng của Chính phủ là mô hình khá phù hợp để các nước đi sau, trong đó có Việt Nam tham khảo, và thành phố Đà Nẵng có thể nghiên cứu ứng dụng.

Trung tâm tài chính quốc tế Dubai (DIFC) của Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) bắt đầu hoạt động vào những năm 1990, là cửa ngõ đầu tư của Trung Đông, Nam Á và Châu Phi. DIFC đóng vai trò thu hút các ngân hàng và tổ chức tài chính toàn cầu; tài trợ và hỗ trợ tăng trưởng kinh tế và phát triển bền vững; nâng cao năng suất lao động và phát triển ngành tài chính và hướng đến giảm dần sự phụ thuộc của nền kinh tế vào dầu mỏ; tạo nền tảng cần thiết để ngành tài chính quốc gia phát triển và hội nhập chặt chẽ với kinh tế khu vực và toàn cầu; xây dựng hình ảnh quốc gia mới.

Chính phủ UAE xây dựng DIFC dựa trên kinh nghiệm từ các Trung tâm tài chính quốc tế đã thành lập như New York, London, Singapore và Tokyo. Khu tài chính được hướng tới mục tiêu trở thành trung tâm đẳng cấp thế giới hỗ trợ các hoạt động cốt lõi ban đầu của DIFC là quản lý tài sản, tài chính Hồi giáo, tái bảo hiểm, hoạt động văn phòng hỗ trợ và sàn giao dịch tài chính khu vực.

DIFC do Cơ quan Quản lý và Phát triển Trung tâm tài chính quốc tế Dubai (DIFCA) quản lý. DIFCA có mô hình đặc biệt, giống mô hình chính quyền vận hành như một doanh nghiệp của Singapore, có các cơ quan quản lý và điều tiết riêng với hệ thống tòa án độc lập theo hệ thông luật (Anh, Mỹ). DIFC được coi là một “thành phố trong thành phố” với đầy đủ các tiện nghi và chức năng của một đô thị khép kín hiện đại hàng đầu thế giới, cung cấp dịch vụ tài chính cho 72 quốc gia ở Trung Đông, Nam Á và Châu Phi với dân số gần 3 tỷ người, GDP danh nghĩa gần 7.700 tỷ USD.

Trung tâm tài chính quốc tế Busan (BFC) của Hàn Quốc được thành lập vào tháng 7/2020 nhằm triển khai tầm nhìn đưa Busan trở thành thành phố tài chính quốc tế. Các mục tiêu chiến lược của BFC là thu hút đầu tư nước ngoài vào các dự án cơ sở hạ tầng, bao gồm Cảng mới Busan và sân bay mới Gedeon, và phát hiện và hỗ trợ các công ty khởi nghiệp FinTech tiềm năng. Hiện nay, Busan đang tích cực tiếp cận các nhà đầu tư và tổ chức tài chính trong và ngoài nước để thúc đẩy kết nối doanh nghiệp, hợp tác và đầu tư thông qua nhiều kênh khác nhau; thúc đẩy hợp tác thường xuyên hơn với các tổ chức thành viên.

Trung tâm tài chính quốc tế Singapore được đánh giá là một trong những mô hình thành công nhất bên cạnh các Trung tâm tài chính quốc tế tại New York và London, đây có thể là mô hình phù hợp cho thành phố Đà Nẵng nói riêng và Việt Nam nói chung. Kết quả này đến từ các chính sách của Chính phủ Singapore về phát triển thương mại, luật pháp, ngôn ngữ, quy định, thuế, nhân tài, cơ sở hạ tầng và khả năng tiếp cận, từ đó tạo ra lợi thế so sánh của Singapore so với các Trung tâm tài chính quốc tế khác. Chính sách xây dựng Trung tâm tài chính quốc tế của Singapore tập trung vào các nhóm biện pháp: (1) Tự do hóa thị trường tài chính theo lộ trình; (2) Phát triển trung gian tài chính: Hình thành thị trường đô la Châu Á (Asian dollar market, ADM) tận dụng lợi thế múi giờ lấp khoảng trống giao dịch giữa thị trường châu Mỹ và châu Âu. ADM là thị trường vốn và tiền tệ quốc tế, hoạt động tương tự thị trường đô la châu Âu, có chức năng giao dịch nhiều ngoại tệ mạnh (USD, Yên Nhật, Bảng Anh, đồng Mark Đức và đồng Franc Thụy sĩ). Để tách bạch giao dịch giữa người không cư trú và cư trú, tất cả các ngân hàng được cấp phép đều phải tạo lập các đơn vị tài khoản đặc biệt cho các giao dịch không cư trú, tên là đơn vị tiền tệ châu Á (ACU, Asian currency unit). Xây dựng hệ thống ngân hàng hai lớp: tách biệt các giao dịch bằng ngoại tệ khỏi các giao dịch bằng nội tệ thông qua tài khoản hạch toán riêng. Điều này cho phép các dòng tiền quốc tế chảy vào Singapore không ảnh hưởng chính sách tiền tệ quốc gia và bảo vệ các ngân nội địa trước sức ép cạnh tranh từ các ngân hàng quốc tế lớn. Khuyến khích phát triển các công ty quản lý quỹ: Tập đoàn đầu tư chính phủ (GIC) và MAS đầu tư vào các công ty quản lý quỹ tốt và có cam kết phát triển ngành quản lý tài sản trong nước. Quy chế về Quỹ bảo hiểm xã hội (CPF) được nới lỏng để người đóng bảo hiểm xã hội được thuê các tổ chức quản lý tài sản chuyên nghiệp đầu tư phần bảo hiểm xã hội được phép đầu tư. (3) Phát triển thị trường chứng khoán: chứng khoán chính phủ SGS được phát hành làm cơ sở cho doanh nghiệp phát hành trái phiếu doanh nghiệp; các cơ quan chức năng khác cũng được khuyến khích phát hành trái phiếu để mở rộng nguồn cung sản phẩm cho thị trường. (4) Các giải pháp khác: hợp nhất mô hình giám sát hệ thống tài chính; thu hút đầu tư mạo hiểm, phát triển Fintech, các giải pháp tài chính (ưu đãi thuế, phí, trợ cấp); bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư (bảo mật thông tin, bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ); ổn định kinh tế vĩ mô và phát triển cơ sở hạ tầng; cải thiện môi trường kinh doanh; phát triển cơ sở hạ tầng (cơ sở hạ tầng giao thông, quy hoạch đô thị, cơ sở hạ tầng thông tin…); cải cách thủ tục hành chính (nền quản trị tốt, thủ tục thành lập doanh nghiệp thuận lợi); phát triển nhân tài và sử dụng họ vào các cơ quan quản lý, đồng thời trọng dụng cả các chuyên gia thực tiễn (ngân hàng, nhà đầu tư…) trong quá trình sáng tạo – xây dựng chính sách.

Các tòa nhà tài chính và góc vịnh Marina (Singapore) (ảnh: Internet)

Cập nhật, nắm bắt một số xu hướng trong phát triển các Trung tâm tài chính quốc tế

Sự “lên ngôi” của Fintech (công nghệ tài chính). FinTech được phát triển trên nền tảng tự động hóa (robotics), trí tuệ nhân tạo (AI) và học máy (machine learning) để cung cấp dịch vụ tài chính như thanh toán điện tử/ví điện tử, tài chính tiêu dùng, cho vay ngang hàng, tài chính cá nhân, tư vấn qua robot, ngân hàng số (digital banking), môi giới chứng khoán số, blockchain và tiền mã hóa. Các địa bàn đi đầu về Fintech hiện nay bao gồm “Silicon Valley” tại New York, “Silicon Roundabout” tại London, “Finance Innovation” tại Paris, Berlin, Munich, Singapore và Trung Quốc.

Singapore hiện là trung tâm khu vực cho hàng loạt tổ chức, thị trường và dịch vụ tài chính bao gồm ngân hàng thương mại, ngân hàng đầu tư, giao dịch môi giới cổ phiếu và trái phiếu, quản lý quỹ, quản lý tài sản, đầu tư mạo hiểm, dịch vụ tài chính ngoài nước, giao dịch ngoại hối. Các công ty khởi nghiệp và các công ty Fintech ở Đông Nam Á huy động vốn và đăng ký kinh doanh tại Singapore do nước này có môi trường kinh doanh có tính cạnh tranh cao, chi phí giao dịch thấp, môi trường pháp lý và khung quản lý nhà nước hiệu quả.

Quy mô và sức mạnh của các tổ chức điều tiết giám sát tài chính ở Bắc Mỹ và Châu Âu. Hiện nay New York vẫn giữ vị trí hàng đầu nhờ quy mô thị trường chứng khoán, sự tập trung của các tổ chức tài chính toàn cầu, nguồn nhân lực, vai trò của đồng USD như đồng tiền dự trữ chính trên thế giới, và quyền lực định hướng thị trường tài chính toàn cầu của Fed và Bộ Tài chính Hoa Kỳ. Chính sách thắt chặt tài chính và điều tiết giám sát không làm các giao dịch tài chính ngân hàng chững lại mà tạo cơ hội cho dòng vốn dịch chuyển từ các thị trường truyền thống (New York, London và Thụy Sĩ) sang các thị trường Đông Bắc Á và Đông Nam Á.

Sự chuyển dịch của nhân tố địa kinh tế – địa chính trị. Brexit (Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland rời khỏi Liên minh châu Âu) đã đang khiến nhiều tổ chức tài chính tại Trung tâm tài chính London lên kế hoạch di dời hoặc thành lập hoạt động mới tại các Trung tâm tài chính khác tại EU như Frankfurt. Bất ổn địa chính trị làm giảm sức hút của một số Trung tâm tài chính quốc tế tại Đông Bắc Á. Cạnh tranh ảnh hưởng giữa các nước lớn tác động nhiều mặt đến an ninh và phát triển toàn cầu. Trong bối cảnh đó, những quốc gia có mức độ ổn định chính trị cao, chính sách kinh tế mở và hội nhập sâu, mang tính đa phương sẽ có tiềm năng lớn để thu hút đầu tư vào các dịch vụ tài chính.

Cơ hội cho Việt Nam

GS.TS. Andreas Stoffers, Giám đốc Quốc gia Viện FNF tại Việt Nam, cựu CEO Deutsche Bank Việt Nam chia sẻ: “Việc xây dựng một trung tâm tài chính sẽ giúp Việt Nam thu hút các tổ chức tài chính nước ngoài, đồng thời tận dụng cơ hội dịch chuyển dòng vốn đầu tư quốc tế đến Việt Nam. Việt Nam nằm ở múi giờ khác với 21 trung tâm tài chính lớn nhất thế giới. Đây là lợi thế đặc biệt trong việc thu hút vốn nhàn rỗi trong thời gian nghỉ giao dịch từ các trung tâm này.”

Theo Tạp chí Kinh tế Việt Nam, có 5 yếu tố quyết định sự hình thành của một trung tâm tài chính, gồm: môi trường kinh doanh, tính kết nối, con người, cơ sở hạ tầng tài chính và luật pháp. Hiện nay, Việt Nam đang dần hoàn thiện những yếu tố này. Theo Tổng cục Thống kê, quy mô GDP theo giá hiện hành năm 2023 ước đạt 10.221,8 nghìn tỷ đồng, tương đương 430 tỷ USD. Với kết quả này, quy mô kinh tế Việt Nam năm 2023 xếp thứ 34 theo bảng xếp hạng của CEBR, tăng hơn 10 lần so với năm 2000 GDP bình quân đầu người của Việt Nam năm 2023 theo giá hiện hành ước đạt 101,9 triệu đồng/người, tương đương 4.284,5 USD, tăng 160 USD so với năm 2022. IMF dự báo GDP của Việt Nam năm 2024 sẽ đứng thứ 4 trong ASEAN, đạt 615,6 tỷ USD. Việt Nam nằm trong số những thị trường dẫn đầu về tỷ lệ áp dụng các công nghệ tương lai, như: công nghệ tài chính (fintech) và metaverse (tiền điện tử, thực tế tăng cường, thực tế ảo, thế giới ảo và NFT - một nội dung số được xây dựng trên hệ thống chuỗi khối), bên cạnh Indonesia và Philippines. 58% người tiêu dùng kỹ thuật số tại Việt Nam đã sử dụng các giải pháp Fintech (ngân hàng trực tuyến, ví điện tử, ứng dụng chuyển tiền...) trong năm qua.

Trong khoảng hai thập kỷ qua, thị trường tài chính Việt Nam đã có những sự chuyển mình tích cực: hệ thống ngân hàng của Việt Nam ngày càng trở nên năng động và bắt kịp xu thế quản trị trên thế giới; trên thị trường chứng khoán, những rào cản gia nhập thị trường đối với nhà đầu tư nước ngoài đã được gỡ bỏ và thông thoáng hơn rất nhiều. Điển hình là giới hạn tỷ lệ sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài đối với công ty đại chúng hoạt động trong ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện tối đa là 49% (trừ một số lĩnh vực).

Những điều thành phố Đà Nẵng cần nắm bắt

Thành phố Đà Nẵng có nhiều thuận lợi để hình thành Trung tâm Tài chính quốc tế nhờ vào vị trí địa lý và khả năng kết nối, hạ tầng đô thị, chất lượng môi trường sống, nguồn nhân lực cùng nhiều điều kiện phát triển khác.

Nghị quyết 43-NQ/TW của Bộ Chính trị về xây dựng và phát triển thành phố Đà Nẵng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đã xác định mục tiêu xây dựng thành phố Đà Nẵng trở thành một trong những trung tâm kinh tế - xã hội lớn của cả nước và Đông Nam Á, trong đó có vai trò là trung tâm tài chính; Nghị quyết 26-NQ/TW ngày 3/11/2022 của Bộ Chính trị cũng đã xác định một số nhiệm vụ, giải pháp lớn để phát triển vùng Bắc Trung Bộ và duyên hải Trung Bộ trong đó xác định tập trung phát triển mạnh hệ thống đô thị, nhất là hệ thống đô thị ven biển; đẩy mạnh đầu tư kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội vùng, nhất là hạ tầng giao thông… Xây dựng Đà Nẵng trở thành trung tâm tài chính quốc tế cấp vùng; Quyết định số 1287/QĐ-TTg ngày 02/11/2023 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Quy hoạch thành phố Đà Nẵng thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Trong có, các nhiệm vụ trọng tâm có đề cập: “Tập trung phát triển Đà Nẵng thành Trung tâm tài chính quốc tế quy mô khu vực…” gắn với tầm nhìn đến năm 2050 “Xây dựng thành phố Đà Nẵng  đô thị lớn, sinh thái, thông minh, bản sắc, bền vững, ngang tầm quốc tế, giữ vai trò là đầu mối kết nối và phát triển với mạng lưới đô thị khu vực và quốc tế; là Trung tâm du lịch quốc tế gắn với Trung tâm tổ chức sự kiện quốc tế; Trung tâm công nghiệp công nghệ cao, công nghệ thông tin; Trung tâm khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo; Trung tâm Tài chính quốc tế quy mô khu vực và là thành phố biển đáng sống đạt đẳng cấp khu vực Châu Á”.

Thành phố Đà Nẵng đã quy hoạch quỹ đất sạch diện tích hơn 06 ha tại quận Sơn Trà phục vụ cho việc thiết lập khu phức hợp trung tâm tài chính, khu vực có vị trí cửa ngõ hướng ra biển của khu đô thị trung tâm thành phố Đà Nẵng. Từ khu vực được quy hoạch, kết nối thẳng với cảng Tiên Sa và sân bay quốc tế Đà Nẵng với khoảng cách 5km, cách trung tâm hành chính thành phố với khoảng cách 3km, nằm cạnh bãi biển Mỹ Khê - một trong 6 bãi biển quyến rũ nhất hành tinh, Trung tâm tài chính quốc tế Đà Nẵng có khả năng kết nối tốt với các khu vực lân cận và sở hữu tiềm năng của một không gian sống, làm việc đẳng cấp quốc tế.

Dự kiến, từ năm 2024 đến 2030, thành phố Đà Nẵng sẽ hoàn chỉnh cơ sở hạ tầng; thu hút các định chế tài chính quốc tế và nhà đầu tư có tầm ảnh hưởng thế giới. Sau năm 2030, thành phố sẽ chuyển đổi mô hình trung tâm để cung cấp dịch vụ tài chính trong nước và một số quốc gia khu vực châu Á - Thái Bình Dương, hướng đến trở thành trung tâm tài chính quy mô khu vực và trung tâm fintech của quốc gia vào năm 2045.

Tuy nhiên, có thể thấy, việc cho phép phát triển mô hình trung tâm tài chính ở Việt Nam là một vấn đề rất mới, đặt ra những thách thức lớn cả về yêu cầu hoàn thiện thể chế, khung pháp lý và cả về mặt quản lý nhà nước để đảm bảo quản lý, giám sát hoạt động an toàn và quản lý rủi ro trong lĩnh vực tài chính, tiền tệ.

Một góc trung tâm thành phố Đà Nẵng  (ảnh: Internet)

Do đó, để dự án Trung tâm tài chính quốc tế có thể trở thành hiện thực, thiết nghĩ, cần phải lưu ý một số vấn đề sau:

- Cần nâng cao năng lực cạnh tranh về phát triển cơ sở hạ tầng tài chính và kinh doanh, nỗ lực tạo ra khuôn khổ luật pháp và thể chế thuận lợi nhất để thu hút đầu tư.

- Đảm bảo vấn đề nhân lực vì Vốn con người là một trong những yếu tố quan trọng nhất tạo nên khả năng cạnh tranh giữa các Trung tâm tài chính quốc tế. Nguồn nhân lực phải có trình độ cao, có chuyên môn; chú trọng bổ sung nhân lực về phát triển bền vững hoặc chuyển đổi số bên cạnh việc tập trung đào tạo chuyên gia về luật, kế toán, dịch vụ kinh doanh, dịch vụ và công nghệ thông tin.

- Có kế hoạch cụ thể để đẩy mạnh phát triển ngành Fintech và AI (trí tuệ nhân tạo);

- Chú ý đến Mục tiêu phát triển bền vững theo nhu cầu của khách hàng và người tiêu dùng đối với các sản phẩm xanh ngày càng cao, yêu cầu các trung gian tài chính phải có đủ năng lực thực hiện và giám sát công cụ tài trợ thực hiện các dự án có tính bền vững.

- Chủ động thích ứng với những cơ hội và thách thức từ Cách mạng Công nghiệp 4.0 để vượt qua thách thức phải thiết lập và hài hòa hóa các tiêu chuẩn số và tiền điện tử, tăng cường tính toàn diện của khu vực tài chính.

- Tiếp tục nghiên cứu, chủ động đề xuất và làm việc với các cơ quan trung ương và tổ chức quốc tế để hoàn thiện thể chế quản lý. Các Trung tâm tài chính quốc tế cần có hệ thống hữu hiệu nhằm phòng chống gian lận và tham nhũng tài chính, chẳng hạn như hệ thống chống rửa tiền và nắm bắt khách hàng có năng lực giám sát các giao dịch tài chính, phát hiện các hành vi giao dịch không lành mạnh và các loại tội phạm tài chính khác. Thành phố Đà Nẵng phải có vai trò là cầu nối giữa các bộ, ngành và ngân hàng trung ương để đảm bảo Chính phủ nắm bắt các diễn biến trong quá trình đầu tư, phát triển ngành và thị trường.